جشن باستانی تیرگان، نماد همبستگی با طبیعت

جشن باستانی تیرگان، نماد همبستگی با طبیعت

|۱ ,۱۳۹۴/۴/۱| 

 منطقه کهن و فرهنگی فراهان از توابع استان مرکزی هر ساله در نخستین روز تابستان شاهد صحنه ای از آیین باستانی و رسوم جشن تیرگان است که از دیرباز با آغاز فصل برداشت گندم به شکرانه برکت، نعمت و همبستگی با طبیعت برگزار می شده است.جشن تیرگان با آیین های ویژه آب پاشان و شکرگزاری برداشت گندم یکی از جشن های ملی و دارای وجاهت و هویت اصیل ایرانی است که علاوه بر منطقه فراهان در استان مرکزی در برخی استان های دیگر نظیر مازندران نیز سابقه دارد و این رسم در سال 89 در فراهان به خاطر اصالت و غنای فرهنگی در فهرست آثار ملی کشور به عنوان میراث معنوی به ثبت رسیده است.در این جشن باستانی مردم فراهان، روستاها و شهرهای اطراف آن در جوار امامزاده احمد بن علی (ع) روستای تاریخی ذلف آباد جمع می شوند و با اجرای برنامه های فرهنگی، هنری و سرگرم کننده به خاطر نعمت های خداوند در فصل درو و اولین روز تابستان شکرگزاری می کنند و با برگزاری بازارهای روز مایحتاج فصلی خود را نیز تهیه می کنند و به منزل می برند.در این جشن تمامی نمادهای همگرایی قومی نظیر آیین های دایره وار، موسیقی، تعاون و کار جمعی و حلقه های اتصال با گروه های انسانی و وحدت با محیط وجود دارد که این از داشته های مهم فرهنگی این خطه محسوب می شود.دیار کهن فراهان در نخستین روز تیر در محوطه بیرون امامزاده احمد ابن علی (ع) میزبان مردم شهرهای مختلف ایران مانند همدان، ملایر، ‏قم و تهران است که تولیدات خود شامل سوغات، عطاری و گیاهان دارویی، انواع گل و گیاه، ابزار کشاورزی و صنایع دستی را به معرض فروش می گذارند و نوعی داد و سند مبتنی بر پاسخ به نیازهای فصلی اهالی این خطه را عرضه می کنند.بر اساس مستندات به جای مانده در کتاب های تاریخی جشن تیرگان از زمان های ایران باستان در روز سیزدهم تیر برگزار می شد که خاستگاه آن به داستان تیر اندازی آرش، پهلوان اسطوره ای ایران بازمی گردد.ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه در مورد آیین کهن تیرگان و آب پاشان آورده است: هنگامی که افراسیاب پادشاه توران بر لشکر ایرانیان غلبه کرد، منوچهر ( پادشاه ایران ) به جنگل های مازندران پناه برد و افراسیاب لشکر منوچهر را محاصره کرد و این شاه برای حل این مشکل پیکی را نزد افراسیاب فرستاده و از او می خواهد که از کشور ایران به اندازه پرتاب یک تیر واگذارد و باقی را بگیرد.
در کتاب آمده است: افراسیاب پشنهاد منوچهر شاه را می پذیرد و در پی آن آرش برای پرتاب تیر گزینش می شود .
در اسطوره ها چنین آمده که آرش با قدرت پهلوانی چنان تیر از چله کمان رها می کند که بدن سالمش غرق در جراحت می شود اما این تیر رها شده از کمان تا شهر فرغانه (شهری در خاور و افغانستان کنونی می رسد) و مرز بین ایران و توران شده و افراسیاب ناگزیر لشکر خود را از ایران بیرون می برد و ایرانیان آزاد می شوند .
در مستندات تاریخی زمان رخداد این حادثه روز سیزدهم تیرماه اشاره شده که مردم آن را جشن می گرفتند و به شکرانه رهایی از اسارت و جنگ، شادمانی می کردند.
اگرچه خاستگاه و اهداف این جشن به پیش از دوره اسلامی باز می گردد اما مردمان خطه کهن فراهان که از نظر کانون تمدن و جمعیتی سبقه طولانی دارد آرایه های این جشن را به مرور زمان با آمیزش با آدام و رسم های محلی و باورهای مذهبی بومی حفظ کرده و به عنوان بخشی از هویت فرهنگی آن را هر سال در روستای ذلف آباد به منصه ظهور و در معرض دید عموم قرار می دهد.
منطقه فراهان به دلیل ویژگی های اقلیمی خاص یکی از قطب های کشاورزی به ویژه کشت گندم است و بهره برداران این حوزه در نخستین روز تابستان پس از گذران فصلی پرکار و طاقت فرسا از کاشت و داشت در بلندترین روز سال با خانواده هایشان به آغوش طبیعت می روند و به شکرانه نعمت توفیق برداشت محصول به درگاه خدا دعا کرده و شکرانه به جای می آورند.
یکی از جلوه های این جشن رسم آب پاشان و یا باران خواهی است که در بسیاری دیگر از مناطق ایران نیز سبقه اجرا دارد و بنا به شرایط محیطی و فرهنگی در تاریخ های مختلف انجام می شده است.
جشن آب پاشان نمادی از اهمیت و تقدس آب در چرخه حیات است و مردم فراهان با حفظ و اجرای رسم طلب باران با مراسم آیینی نوعی تلقین و باور قلبی خود را برای ازدیاد باران از درگاه احدیت خواهانند.
در این رسم که با شستشو و طهارت تن و خیس کردن محیط و دیگران همراه با شادی و شکر همراه است به نوعی نقش آب در زندگی کشاورزان منطقه فراهان و اهمیت آن در معیشت و زیست سالم برجسته سازی می شود.
تنیدگی آب با کشاورزی بر هیچ کس پوشیده نیست و مردم فراهان با انتخاب اولین روز تیرماه به عنوان شکرانه نعمت برداشت از زوایای مختلف جلوه ها و نعمت های دخیل در این امر را نیز سپاس و قدر می دانند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی در گفت و گو با ایرنا در خصوص جشن تیرگان فراهان گفت: این آیین تنها جشن ساده و تفریح نیست بلکه زنجیره ای از مفاهیم بلند فرهنگی و روابط انسانی و محیط را با خود دارد.
سید محمد حسینی افزود: در این جشن مجموعه مراسم آیینی به صورت خودجوش و مردمی برگزار می شود و در سال های اخیر با هدف غنی کردن تفریح ها و مفاهیم آیینی، برنامه های نمادین شکرگزاری برداشت محصول، آوای ضرب زورخانه ای، تواشیح، نمایشگاه صنایع دستی و رسم آب پاشان با محتوای باران خواهی از سوی این اداره کل در کنار برنامه های مردمی اجرا می شود.
وی گفت: در این رسم که نمود بارز پیوست های اجتماعی و فرهنگی در موضوعات مختلف است مردم علاوه بر خلق روزی شاد برای خود و خانواده، در دامان طبیعت با حضور در بازار روز ابزار و مایحتاج شغلی و زندگی خود را نیز تهیه کرده و کودکان و جوانترهای خانواده در این برنامه ها آموزش تقدس تلاش و اهمیت به داشته های فرهنگی را فرا می گیرند.
حسینی گفت: این جشن امسال نیز از ساعات اولیه صبح با حضور خانواده در محل امامزاده احمد بن علی (ع) آغاز شده و مردم با عبادت در این مکان معنوی و حضور در بازار روز آیین های خود را آغاز کرده اند اما جشن اصلی پس از افطار با حضور مسوولان و مقامات محلی در روستای ذلف آباد و در جوار امامزاده برگزار می شود.
فراهان بر اساس تقسیمات کشوری در سال 89 با 30 هزار و 42 نفرجمعیت به عنوان شهرستان معرفی شده است.
این خطه پاره ای از سرزمین تاریخی فراهان بزرگ است که منطقه وسیعی از شمال شهر اراک تا مناطقی از شهرستان آشتیان و تفرش را در بر می گرفت و از غرب تا مرز استان همدان نیز می رسید.
بیش از 200 روستای کوچک و بزرگ در فراهان بزرگ وجود دارد که در دشت فراهان و کوه های اطراف پراکنده اند.